บทสวดเย ธมฺมา : หัวใจของพุทธศาสนา
เย ธมฺมา เหตุปฺปภวา ธรรมเหล่าใด เกิดแต่เหตุ
เตสํ เหตุ ตถาคโต พระตถาคตเจ้าทรงแสดงเหตุแห่งธรรมเหล่านั้น
เตสญฺจ โย นิโรโธ จะ และความดับของธรรมเหล่านั้น
เอวํ วาที มหาสมฺโณ พระมหาสมณะทรงสั่งสอนอย่างนี้
ประวัติความเป็นมาของบทเยธัมมามีอยู่ว่า หลังจากพระอัสสชิหนึ่งในปัญจวัคคีย์ได้ฟังธรรมจากพระพุทธองค์จนบรรลุอรหันต์แล้ว วันหนึ่งท่านไปบิณฑบาตรที่กรุงราชคฤห์แต่เช้าตรู่และได้พบกับอุปติสสะ
อุปติสสะประทับใจในอิริยาบถสำรวม น่าเลื่อมใสของพระอัสสชิเถระ จึงอยากทราบว่าใครเป็นศาสดาของพระอัสสชิและมีคำสั่งสอนเช่นไร จึงได้ตามท่านพระอัสสชิเถระไปข้างหลัง รอคอยโอกาสอยู่ แล้วสอบถาม พระอัสสชิเถระได้แสดงธรรมอันย่นย่อของพระพุทธองค์ ซึ่งก็คือพระคาถา เย ธมฺมาฯ ให้พระอุปติสสะฟัง
เมื่อท่านได้ฟังดังนั้นก็ได้บรรลุโสดาบัน หลังจากนั้น อุปติสสะกราบลาพระอัสสชิเถระ แล้วนำธรรมะที่ได้รับฟังมา ไปบอกเพื่อนสนิทคือโกลิตะ จนได้บรรลุโสดาบัน
ทั้งสองไปชวนสัญชัยปริพาชก ผู้เป็นอาจารย์ ให้ไปเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า แต่สัญชัยปริพาชกปฏิเสธ ทั้งสองจึงได้พาปริพาชก 250 คน ไปฟังธรรมจากพระพุทธองค์ หลังจากฟังธรรมครั้งนั้น ปริพาชกทั้ง 250 คนบรรลุอรหัตผล แต่อุปติสสะและโกลิตะ ยังคงบรรลุเพียงโสดาบันเช่นเดิม พระพุทธเจ้าทรงบวชให้ทั้งหมดด้วยวิธีเอหิภิกขุอุปสัมปทา ภายหลังบวชในพระพุทธศาสนาแล้ว ท่านอุปติสสะมีชื่อเรียกใหม่ว่าสารีบุตร
พระโกลิตตะปริพพาชก ซึ่งต่อมาก็คือพระโมคคัลลานะ หลังจากอุปสมบทได้ 7 วัน ก็สำเร็จอรหัตตผล ส่วนอุปติสสะปริพพาชก หรือพระสารีบุตร บรรลุเป็นอรหันต์หลังจากอุปสมบทได้ 15 วัน
ด้วยความสำคัญของพระคาถานี้ ยังปรากฏการจารึกพระคาถานี้บนโบราณวัตถุสมัยทวารวดีอีกด้วย
(ขอบพระคุณข้อมูลจาก เว็บไซต์วิกิพีเดีย)
