ป้องกันโรคหัวใจชาวมังสวิรัติได้อย่างไร มีคำตอบให้ที่นี่
นายแพทย์สันต์ ใจยอดศิลป์ ศัลยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคหัวใจ และเจ้าของบล็อกสุขภาพที่มีคนติดตามกว่า 10 ล้าน มีเรื่องดีๆ มาฝากเราเสมอ เช่นเดียวกับวันนี้ คุณหมอ
คนที่มาเข้าคอร์ส “พลิกผันโรคด้วย RD Camp” ต่างป่วยเป็นโรคเรื้อรัง แต่ละคนอยากรู้สาเหตุการป่วย
มีอยู่ท่านหนึ่งกินอาหารมังสวิรัติ แต่ป่วยเป็นโรคหลอดเลือดหัวใจตีบ มีกล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน ต้องทำบอลลูน เขาตั้งคำถามในชั้นเรียนเป็นเชิงประท้วงพระเจ้าว่า เขาไม่ดื่มเหล้า ไม่สูบบุหรี่ ไม่กินเนื้อนมไข่และปลา กินแต่ผักแต่หญ้า ทำไมจึงเป็นโรคห้วใจได้ ผมตอบว่า
“ได้สิครับ ถ้าร่างกายขาดวิตามินบี12”
ผู้ที่รักสุขภาพสายฮาร์ดคอร์ หมายถึงผู้ที่โน่นก็ไม่กิน กลัวสกปรก นั่นก็ไม่กิน กลัวบาป แต่เมื่อตรวจพบว่าร่างกายขาดวิตามินก็จะเถียงคอเป็นเอ็น ต้องใช้เวลาอธิบายกันพักใหญ่
วันนี้ผมจะเล่าให้ท่านผู้อ่านฟังในลักษณะการถามตอบนะครับ
Q:ทำไมการทำบุญทำทานโดยไม่กินเนื้อสัตว์ แม้จะช่วยให้ไม่มีภาวะไขมันในเลือดสูง แต่สามารถเป็นโรคหัวใจได้
A:วงการแพทย์ทราบมานานแล้วว่า ในร่างกายมีสารขยะชนิดหนึ่ง เรียกว่าโฮโมซีสเตอีน (Homocysteine) สารชนิดนี้ไม่มีอะไรดี หากสะสมในร่างกายจะเป็นปัจจัยเสี่ยงอิสระที่ก่อโรคหลอดเลือดแดงแข็งได้ คำว่าปัจจัยเสี่ยงอิสระหมายความว่า ไม่ต้องมีปัจจัยเสี่ยงอย่างอื่นเช่น สูบบุหรี่ มีไขมัน ความดัน เบาหวาน ก็สามารถเป็นโรคหัวใจหรือเป็นอัมพาตได้ เพียงมีปริมาณสารโฮโมซีสเตอีนสูง
สารขยะนี้เกิดขึ้นตลอดเวลาจากการเผาผลาญกรดอะมิโนชนิดหนึ่งที่ชื่อเมไทโอนีน (Methionine) จากนั้นร่างกายจะอาศัยวิตามินบี12 ในการเปลี่ยนโฮโมซีสเตอีนซึ่งเป็นของเสียให้กลับไปเป็นเมไทโอนีนซึ่งเป็นกรดอะมิโนชนิดดีใหม่ ดังนั้นหากขาดวิตามินบี12 ร่างกายจะไม่สามารถเปลี่ยนสารโฮโมซีสเตอีนไปเป็นเมโทโอนีนได้ จึงเกิดการคั่งในกระแสเลือด ทำให้เป็นโรคหลอดเลือดได้
นอกจากนี้ ร่างกายยังใช้วิตามินบี12 ในการเปลี่ยนกรดเมทิลมาโลนิก (Methylmalonic acid -MMA) ซึ่งเป็นสารพิษต่อระบบประสาทไปเป็นโมเลกุลเม็ดพลังงานชื่อซัคซินิล-โคเอ (Succinyl-CoA) ที่ใช้ในการสร้างพลังงานให้แก่ร่างกายได้ เมื่อขาดวิตามินบี12 กรดเมทิลมาโลนิกก็จะคั่งในร่างกายเช่นกัน
วงการแพทย์ใช้ระดับโฮโมซีสเตอีนและกรดเมทิลมาโลนิกวินิจฉัยภาวะขาดวิตามินบี12 แทนการเจาะเลือดเพื่อตรวจหาระดับวิตามินบี12 เพราะการหาระดับวิตามินบี 12 ในเลือดมักให้ผลลบเทียม (โดยเฉพาะคนกินมังสวิรัติ) หมายความว่า ระดับวิตามินบี12ในเลือดต่ำ แต่ผลตรวจรายงานว่าไม่ต่ำ
Q: ทำไมจึงมาตั้งแง่เฉพาะคนกินมังสวิรัติว่า จะขาดวิตามินบี12 เล่า คนอื่นๆ ที่กินเนื้อนมไข่จะไม่มีวันขาดบ้างหรือไร
A: สาเหตุที่คนเราจะขาดวิตามินบี 12 นั้นมี 3 ประการคือ
- ความแก่ หรือความชรา สถาบันสุขภาพแห่งชาติสหรัฐอเมริกา (IOM) รายงานว่า คนอายุเกิน 50 ปีขึ้นไปทุกคนมีโอกาสขาดวิตามินบี 12 ได้ 10-30 เปอร์เซ็นต์ เพราะแหล่งที่มาทางหนึ่งของวิตามินบี12 ได้จากการสังเคราะห์ของแบคทีเรียในท้อง แต่เมื่อแก่ตัวลง สภาวะในท้องไม่น่ารื่นรมย์ แบคทีเรียจึงลดจำนวนลงไป อีกทั้งระบบทางเดินอาหารก็ดูดซึมวิตามินบี12 ได้น้อยลง ร่างกายจึงขาดวิตามินบี12 ได้ง่าย
ดังนั้นรัฐบาลอเมริกันจึงมีกฎหมายบังคับให้เติมวิตามินบี12 ในอาหารบางชนิด เช่น นมวัวและนมถั่วเหลือง เรียกว่าอาหาร fortified และแนะนำให้คนอายุเกิน 50 ปีทุกคนกินอาหารที่เติมวิตามินบี12 นี้ หรือไม่ก็กินวิตามินบี 12 ชนิดเม็ดเสริม
2. การกินยาเบาหวานเมตฟอร์มิน (metformin) หรือ กลูโคฟาจ (Glucophage) ยาทั้งสองชนิดนี้จะไปรบกวนการดูดซึมวิตามินบี12 นอกจากนี้ 30 เปอร์เซ็นต์ ของคนกินชนิดยานี้ไปนานๆ จะขาดวิตามินบี12 ส่งผลให้เกิดโรคสมองเสื่อมได้ เพราะอาการทางระบบประสาทเป็นอาการอย่างหนึ่งของการขาดวิตามินบี12
3. การกินมังสวิรัตินานหลายปีโดยไม่ได้กินวิตามินบี12 ทดแทน เพราะวิตามินบี12 ไม่มีในพืช ปกติคนเราได้วิตามินชนิดนี้จากอาหารประเภทเนื้อสัตว์
Q: วัวควายแพะแกะที่ไม่กินเนื้อสัตว์กันเลยมันเอาวิตามินบี12 มาจากไหน
A: พืชและสัตว์ต่างก็ไม่ใช่ผู้ผลิตวิตามินบี12 นะครับ ผู้ที่ผลิตและแจกจ่ายที่แท้จริงแต่ผู้เดียวในโลกนี้คือแบคทีเรีย
วัวควายแพะแกะมีวิตามินบี12 เพราะมันกินแบคทีเรียที่ติดจากหญ้า ติดจากดิน อยู่ในน้ำห้วยหนองคลองบึงเข้าไปทุกวัน แบคทีเรียพวกนี้จึงเข้าไปสร้างวิตามินบี12 ในท้อง แล้วเกิดการดูดซึมไปเก็บไว้ในเนื้อตัว
Q: การขาดวิตามินบี12 มีอาการอย่างไรบ้าง
A: มีอาการอย่างใดอย่างหนึ่งใน 3 อาการต่อไปนี้
- เป็นโรคหลอดเลือดแดงแข็ง ซึ่งก็คืออัมพาต หรือโรคหัวใจขาดเลือดนั่นแหละ
- เป็นโรคโลหิตจางชนิดเม็ดเลือดโต (Megaloblastic Anemia)
- เป็นโรคปลายประสาทอักเสบและโรคชนิดอื่นของระบบประสาทรวมทั้งโรคสมองเสื่อม
Q: ถ้าขาดวิตามินบี12 ต้องรักษาอย่างไร
A: ขึ้นอยู่กับว่าสาเหตุการขาดวิตามินเกิดจากอะไร ถ้าเกิดจากการกินมังสวิรัติอย่างเข้มงวดหลายปีก็ต้องแก้โดยการกินวิตามินบี12 ชนิดเม็ด เสริมไปด้วยเลย
เนื่องจากบ้านเราไม่มีอาหารเติมวิตามินบี12 (Fortified Food) ขาย จึงต้องใช้วิธีกินวิตามินบี12 ชนิดเม็ดขนาด 10 ไมโครกรัม วันละหนึ่งเม็ดทุกวัน หรือหากขี้เกียจกินบ่อยก็ให้กินขนาด 2,000 ไมโครกรัม สัปดาห์ละเม็ดทุกสัปดาห์
นี่เป็นขนาดที่แนะนำโดยนักวิชาชีพทางการแพทย์และกลุ่มองค์กรที่กินมังสวิรัติ (Health Professionals & Vegan Organizations) ซึ่งผมเห็นว่า สอดคล้องกับคำแนะนำของ IOM จึงถือปฏิบัติตามได้อย่างปลอดภัย คำแนะนำนี้ใช้ได้กับผู้ที่กินมังสวิรัติแบบเข้มข้น (ไม่กินไข่ไม่ดื่มนม) แต่หากขาดวิตามินบี12 เพราะร่างกายดูดซึมวิตามินไม่ได้จะด้วยเหตุสูงอายุหรือป่วยเป็นโรคกระเพาะอาหารอักเสบแบบเหี่ยว (Atrophic Gastritis) ก็ตาม ต้องรักษาโดยการฉีดวิตามินเดือนละครั้ง
Q: ถ้ากินมังสวิรัติสลับกับกินเนื้อสัตว์บ้างเล็กๆ น้อยๆ จะป้องกันการขาดวิตามินบี12 ได้ไหม
A: จะตอบว่าได้ก็ได้ จะตอบว่าไม่ได้ก็ได้ ขึ้นอยู่กับว่าจะเชื่อหลักฐานเรื่องไหน กล่าวคือถ้าดูข้อมูลเชิงระบาดวิทยาของชุมชนคนอายุยืนทั่วโลกซึ่งกินมังสวิรัติยืนพื้นแล้วกินเนื้อสัตว์เล็กๆ น้อยๆนานๆ ครั้ง ประมาณว่า หนึ่งสัปดาห์ได้กินเนื้อสัตว์ขนาดไม่เกินครึ่งฝ่ามือ ก็ไม่เห็นว่า พวกเขาจะขาดวิตามินบี12 แต่อย่างใด
แต่ถ้าดูหลักฐานงานวิจัยเรื่องหนึ่งที่ประเทศเนเธอร์แลนด์ซึ่งนำวัยรุ่นที่กินมังสวิรัติ และกินเนื้อสัตว์ปริมาณเล็กน้อยสัปดาห์ละ 2-3 ครั้ง จำนวน 73 คน มาเจาะเลือด พบว่ามีคนขาดวิตามินบี12 อยู่ถึง 21 เปอร์เซ็นต์
ถ้าเชื่องานวิจัยเรื่องหลังนี้ก็คือการกินมังสวิรัติสลับกับการกินเนื้อสัตว์เล็กน้อยก็ยังมีโอกาสขาดวิตามินบี12 อยู่ จะให้ดีก็ควรกินวิตามินบี 12 เสริมไปเสียเลยดีกว่า
ทั้งหมดคือเรื่องเล่าสุขภาพที่ผมอย่างแบ่งปันครับ
เรื่อง “วิตามินบี 12 ป้องกัน โรคหัวใจ คนกินมังสาวิรัติ” เขียนโดย นายแพทย์สันต์ ใจยอดศิลป์ เรียบเรียงโดย กองบรรณาธิการออนไลน์ จากบทความที่ตีพิมพ์ในนิตยสารชีวจิต ฉบับที่ 425
