ยาดมส้มโอมือ ตำรับเจ้าจอมสดับฯ ชาววังแท้ๆ
ยาดมส้มโอมือ ตำรับโบราณ ชาววัง ได้ขึ้นชื่อว่ายาดม หลายๆ คนคงรู้ว่าคืออะไร แต่ส้มโอมือนี่สิ หลายคนอาจจะสงสัย
คุณหมอชารีฟ #แพทย์ไทยอินดี้ #ชีวจิตกูรู จึงไม่รอช้า ได้ค้นข้อมูล ต้นทางความเป็นมาของตำรับยาดมส้มโอมือ ที่ใช้ดมแก้หวัด วิงเวียน เป็นลม มาให้ทุกท่านได้เข้าใจไปพร้อมๆ กัน
ส้มโอมือ คุณค่ามากกว่ายาดม
ส้มโอมือหรือส้มมือ หรือคนทั่วไปเรียกว่า นิ้วมือพระพุทธเจ้า (Buddha Fingers) เป็นผลไม้ตระกูลเดียวกับส้ม มีชื่อเรียกที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละประเทศ มีการปลูกกระจายอยู่ในประเทศแถบเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ พบมากในเขตทางภาคเหนือของอินเดีย ศรีลังกา ไทย เวียดนาม จีน และญี่ปุ่น
ส้มโอมือใช้เป็นสัญลักษณ์ สื่อความหมายที่แตกต่างกันออกไป อาทิเช่น
- ประเทศจีน หมายถึงความสุข อายุยืน สุขภาพแข็งแรง จึงนำมาใช้ในพิธีไหว้เจ้า
- ประเทศญี่ปุ่น แสดงถึงโชคลาภ จึงนิยมมอบเป็นของขวัญในเทศกาลปีใหม่
- ประเทศอินเดีย เชื่อว่าส้มโอมือมีลักษณะคล้ายกับการพนมมือ หรือมือของพระพุทธเจ้า สะท้อนความใกล้ชิดกับพระพุทธเจ้า จึงใช้ในพิธีการทางศาสนา
นอกจากนี้แล้ว ชาวเอเชียยังนำส้มโอมือ มาใช้ประโยชน์อื่นๆได้แก่ ดับกลิ่น เพิ่มบรรยากาศความหอมภายในห้อง โดยเก็บไว้ในตู้เสื้อผ้า หรือลิ้นชักภายในห้อง ใช้ประกอบอาหารคาวและหวาน เช่น
- นำไปนึ่งแล้วตากแห้ง ทำเป็นแยม หรือของหวาน
- นำไปดองเกลือนาน 1 เดือน เพื่อลดความขม และฝาด แล้วนำไปล้าง จากนั้นนำมานึ่งให้ส้มมือนิ่มลง แล้วทำเป็นลูกอม ซึ่งจะช่วยให้บรรเทาอาการเจ็บคอได้
- นำผิวส้มมือมาแช่ปลา จะทำให้เนื้อปลานุ่ม
ตำรับยาดมเจ้าจอมสดับ
เจ้าจอมสดับ หรือเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์ เป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ผู้ที่มีชื่อเสียงในรั้ววังหลวง นอกจากท่านจะมีความสามารถในเรื่องการขับร้อง เชี่ยวชาญในเครื่องดนตรีไทยแล้ว ท่านยังเป็นผู้คิดเมนูน้ำพริกลงเรือ น้ำอบปรุงจรุงรส และเครื่องหอม จนเป็นที่กล่าวขานว่าเป็นกลิ่นชาววัง
เครื่องหอมที่สำคัญอีกอย่างหนึ่งคือ ยาดมส้มโอมือ คือการนำเปลือกส้มโอมือหรือเปลือกส้มโอ มาผสมกับเครื่องเคราใช้ดมแก้หวัด วิงเวียน เป็นลม สำหรับยาดมสูตรเจ้าจอมสดับนั้น จะใช้สัญลักษณ์เป็นรูปซอสามสายและชฎาอยู่คู่กันเป็นเครื่องหมายการค้าของยาดมส้มโอมือ
ผู้ช่วยศาสตราจารย์พันธ์ศักดิ์ วรรณดี รองผู้อำนวยการสำนักศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏสวนสุนันทา ได้เล่าความเป็นมาของตำรับยาดมส้มโอมือตำรับของเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์ให้ผู้เขียนฟังว่า
“…ตำรับของเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ ลดาวัลย์ ซึ่งได้รับการถ่ายทอดมาจากคุณครูเลื่อน สุนทรวาทิน ว่าเป็นตำรับของพระยาเสนาะดุริยางค์ (แช่ม สุนทรวาทิน) บิดาของคุณครูเลื่อน ในนามยาดมท่านเจ้าคุณ ยาดมส้มโอมือตำรับนี้ ได้เคยนำมาถวายพระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปิยมหาราชปดิวรัดา ณ พระตำหนักสายสุทธานภดล เมื่อครั้งที่พระยาเสนาะดุริยางค์ได้มาคุมซ้อมบรรเลงดนตรี เรื่องพระราชนิพนธ์เงาะป่าในรัชกาลที่ 5 ในสมัยรัชกาลที่ 7…”
สำหรับสูตรตำรับยาดมส้มโอมือ ผู้เขียนคัดมาจากบทความ ในหนังสืออนุสรณ์งานศพเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับในรัชกาลที่5 (2526) ได้อธิบายถึงวิธีการทำยาดมส้มโอมือไว้ดังนี้
“…หากไม่มีส้มโอมือก็ใช้เปลือกส้มโอแทน ใช้แต่เปลือกส้มโอเอามานึ่งเหมือนการดองมะนาวมะกรูด เสร็จแล้วเอามาผึ่งพอหมาดๆ คนโบราณเขาจะต้องกำส้มโอจนเล็กๆ บรรจุลงในถ้ำยาดม แต่ก่อนจะบรรจุจะต้องผสมพิมเสน การพลูและน้ำมันหอมเข้าด้วยกันเสียก่อน แล้วบรรจุลงในถ้ำยาดม..”
สำหรับถ้ำยาดมที่มีคุณสมบัติเก็บกลิ่นได้ดีมาก ต้องทำด้วยตะกั่วน้ำนมจากเมืองจีน จะมีลักษณะเป็นกล่องยาวที่มีขนาดต่างกันไป ขึ้นอยู่กับลักษณะการใช้งาน
ยาดมท่านเจ้าคุณ
สำหรับยาดมส้มโอมือสูตรท่านเจ้าคุณที่ผู้ช่วยศาสตราจารย์พันธ์ศักดิ์ ได้ทำการศึกษาวิจัย เเละถ่ายทอดความรู้ให้กับผู้ที่สนใจมาแล้วนั้น อาจารย์ได้กระซิบบอกสูตรมากับผู้เขียนแบบไม่หวงตำรับ มีส่วนประกอบและวิธีการทำดังนี้
ส่วนประกอบยาดมส้มโอมือ
- พิมเสน 1 ส่วน
- การบูร 2 ส่วน
- เมนทอล 3 ส่วน
- น้ำมันหอมระเหย 1 ส่วน (เลือกกลิ่นตามใจชอบ เช่นกุหลาบ)
- อบเชยเทศ 2 ส่วน
- ชะเอมเทศ 2 ส่วน
- ส้มโอมือหรือส้มโอ 3 ส่วน
วิธีทำ
- นำส่วนประกอบของพิมเสน การบูร เมนทอล และน้ำมันหอมระเหยมาละลายเข้าด้วยกัน แล้วพักไว้ โดยใช้ถุงพลาสติกคลุมไว้เพื่อป้องกันการระเหย
- เอาอบเชยเทศและชะเอมเทศมาฝนกับหิน หรือตะไบ ให้ละเอียด แล้วพักเตรียมไว้
- การเตรียมส้มโอมือ หั่นปอกเปลือกแต่ผิวเป็นชิ้นเล็กๆ แล้วน้ำไปตากแห้ง กรณีไม่มีส้มโอมือ สามารถใช้เปลือกส้มโอแทนได้ โดยการนำเปลือกส้มโอไปต้มจนกว่าจะไม่มีความขม แล้วนำไปตากแดดให้แห้ง แล้วใช้หินหรือตะไบฝนให้ละเอียด พักเตรียมไว้
- นำสิ่งที่เตีรียมไว้ในข้อ 1 2 และ3 มาผสมรวมกันปั้นเป็นก้อนแล้วยัดใส่ถ้ำยาดม หรือห่อด้วยผ้าขาวบาง ใส่ขวดไว้ดม
ยาดมส้มโอมือ ทั้ง 2 ตำรับ ผู้อ่านสามารถทำได้เองที่บ้านได้ หรืออาจจะมีการเพิ่มตำรับยาหอมที่ชื่นชอบใส่เพิ่มเข้าไปจพทำให้ได้ประโยชน์มิใช่น้อย โดยการหาซื้อส่วนประกอบได้ตามร้านขายยาสมุนไพร แล้วจักเกิดความภูมิใจที่เราก็สามารถทำยาดมใช้ได้เอง แบ่งปันเพื่อนฝูง
ส้มโอมือ
[Rutaceae , Citrus medica L. var. Sarcodactylis (Hoola van Nooten) Swingle. ]
สารสำคัญ : ในเปลือกลูกมีส่วนประกอบของน้ำมันมากกว่า 99 เปอร์เซ็น และสารฟลาโวนอยด์ (Flavonoid) ที่มีคุณสมบัติต้านแอนติออกซิแดนท์
ฤทธิ์ทางเภสัชวิทยา :
– รากและลำต้น ยับยั้งการอักเสบ ยับยั้งการเจริญเติบโตของเซลล์มะเร็ง การแพทย์แผนจีนใช้ในการรักษาภูมิแพ้และต้านการอักเสบ
– น้ำมันหอมระเหย ใช้ลดน้ำตาลในเลือด
– เป็นส่วนประกอบของตำรับยาจีนในการลดอาการท้องอืดท้องเฟ้อ
บทความน่าสนใจอื่นๆ
ข้าวหมาก เคล็ด(ไม่)ลับ ของคนโบราณ กินแล้วผิวสวย แก่ช้า ลดอ้วน
