สุข-ทุกข์อยู่บนเหรียญคนละด้าน แต่ เหรียญไม่ได้มีแค่สองด้าน
ธรรมะโดย พระอาจารย์ชาญชัย อธิปัญโญ
เราคุ้นเคยอยู่กับการเห็นเหรียญมีสองด้าน เห็นแต่ว่ามีด้านหัวกับก้อยเท่านั้น เปรียบเหมือนความรู้สึกของเราที่มีต่อสิ่งที่ได้สัมผัสสัมพันธ์ ถ้าไม่ยินดีก็ยินร้าย ไม่สุขก็ทุกข์ ไม่ชอบก็ชัง เป็นไปตามที่กิเลสตัณหาโปรแกรมไว้ในจิต ความรู้สึกชอบย่อมนำมาซึ่งความอยากได้ อยากมี อยากเป็น อยากเสพ อยากสัมผัสสัมพันธ์ อยากให้สิ่งนั้นคงอยู่ในสถานะนั้นต่อไป เป็นกิเลสฝ่ายราคะ หรือโลภะ ซึ่งจัดอยู่ในประเภทของกามตัณหาและภวตัณหา
ครั้นรู้สึกไม่ชอบ ไม่ยินดี ไม่พอใจ ไม่อยากสัมผัสสัมพันธ์ อยากให้สิ่งนั้นผ่านไปโดยเร็ว ก็เป็นกิเลสฝ่ายโทสะ ซึ่งจัดอยู่ในประเภทของวิภวตัณหา
ความชอบและความไม่ชอบมีสาเหตุมาจากความหลง หรือ โมหะ อันเป็นกิเลสอีกตัวหนึ่งที่เข้ามาปรุงแต่งจิตให้หลงยึดติดอยู่กับความยินดียินร้าย
การที่เรามีความรู้สึกต่อสิ่งต่าง ๆ ไปในทางยินดีหรือยินร้าย เป็นเพราะจิตของเราขาดความเที่ยงธรรม ไม่ตั้งอยู่บนพื้นฐานของความเป็นกลาง หากจิตตั้งอยู่ตรงกลาง วางอุเบกขา จิตก็จะปลอดจากความรู้สึกโลภ โกรธ หลง สภาวะของจิตในขณะนั้นก็จะเป็นสภาวะจิตของนิพพานนั่นเอง
ที่เราคุ้นเคยว่าเหรียญมีสองด้าน คือด้านหัว สมมติว่าเป็นมุมมองด้วยความชอบ (โลภะ) และด้านก้อย สมมติว่าเป็นมุมมองด้วยความชัง (โทสะ) การมองแต่ด้านใดด้านหนึ่งก็นับเป็นมุมมองที่มาจากความหลง (โมหะ) เพราะที่จริงแล้วเหรียญไม่ได้มีเพียงสองด้านเท่านั้น ระหว่างด้านหัวกับด้านก้อย ยังมีด้านสันเชื่อมอยู่ ด้านสันคั่นกลางระหว่างด้านหัวกับด้านก้อยอยู่นั่นเอง หากเราเอาด้านสันของเหรียญตั้งลง ก็เท่ากับว่าเราวางเหรียญไว้อย่างเป็นกลาง ไม่เอียงไปฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง
มุมมองด้านสันของเหรียญคือมุมมองที่เป็นกลาง หรือเป็นอุเบกขา ไม่เอาจิตไปอยู่ข้างฝ่ายโลภ ฝ่ายโกรธ และฝ่ายหลง จิตจึงปลอดจากอำนาจของกิเลส นี่แหละคือสภาวะจิตของนิพพาน ณ ขณะนั้น
(เหรียญไม่ได้มีแค่สองด้าน)
ที่มา นิพพาน…ที่นี่…เดี๋ยวนี้ โดย 4 พระผู้นำทางปัญญาแห่งยุคสมัย สำนักพิมพ์อมรินทร์ธรรมะ
บทความน่าสนใจ
“จิตไม่มีปัญญา ย่อมหลงกลลวงของกิเลส” ธรรมะดี ๆ โดย หลวงพ่อทูล ขิปฺปปญฺโญ
