ดอกมณฑา ดอกไม้แห่งวันอัฏฐมีบูชา

ผู้ใหญ่หลายท่านคงคุ้นเคยกันดีกับดอกไม้ชนิดนี้ ” ดอกมณฑา ” ดอกไม้ไทยที่ปลูกกันมานาน มีอีกชื่อหนึ่งว่า “มณฑารพ” ในมหาปรินิพพานสูตรกล่าวว่าดอกไม้ชนิดนี้เป็นดอกไม้บนสวรรค์ เทวดาได้โปรดดอกมณฑารพลงมาจากสวรรค์ เพื่อสักการะพระสรีระของพระพุทธเจ้าในวันถวายพระเพลิงพระสรีระของพระพุทธเจ้า หรือวันอัฏฐมีบูชา

วันอัฏฐมีบูชา หมายถึงวันถวายพระเพลิงพระสรีระของพระพุทธเจ้า วันสำคัญทางพระพุทธศาสนานี้เกิดขึ้นหลังจากเหตุการณ์พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพานไปแล้ว 7 วัน ตรงกับวันแรม 8 ค่ำ เดือน 6

ดอกมณฑา เป็นดอกหอมชนิดหนึ่ง ในถิ่นต่างๆของประเทศไทย เรียกชื่อดอกไม้ชนิดนี้ต่างกันออกไป เช่น ภาคใต้จะเรียกว่า จอมปูน จำปูนช้าง ส่วนภาคเหนือจะเรียกว่า ยี่หุบ

ในมหาปรินิพพานสูตร พระสูตรที่ว่าด้วยเหตุการณ์การเสด็จดับขันธ์ปรินิพพานของพระพุทธเจ้ากล่าวไว้ว่า

ในวันที่ 7 ของงานพระศพของพระพุทธเจ้า เทวดาได้โปรยดอกมณฑารพลงมาจากสวรรค์เพื่อบูชาพระสรีระของพระพุทธเจ้า จำนวนดอกมณฑารพนั้นมากมายจนท่วมถึงหัวเข่า

ขณะนั้นพระมหากัสสปะพร้อมด้วยพระภิกษุ 500 รูปที่ไปธุดงภ์ที่กรุงปาวามา ได้ทราบข่าวการเสด็จปรินิพพานของพระพุทธเจ้าจึงเดินทางกลับมา เทวดาบันดาลไม่ให้ไฟลุกเผาพระสรีระของพระพุทธเจ้า เผื่อให้พระมหากัสสปะพร้อมด้วยพระภิกษุกลับมาทัน

พระมหากัสสปะพร้อมด้วยพระภิกษุ 500 รูป เดินทางใกล้ถึงกรุงกุสินารา เจอกับอาชีวกผู้หนึ่งเดินถือดอกมณฑารพผ่านมา พระมหากัสสปะจึงถามอาชีวกผู้นี้ว่า ท่านได้ข่าวการปรินิพพานของพระศาสดาของเราไหม อาชีวกตอบพระมหากัสสปะว่า พระองค์ปรินิพพานไปได้ 7 วันแล้ว และดอกมณฑารพที่เราถือว่ามานี้ เราก็เอามาจากที่นั้น

พระภิกษุที่ยังไม่บรรลุอรหันต์พากันเศร้าโศกเสียใจ พระมหากัสสปะจึงตักเตือนพระภิกษุเหล่านั้นว่าอยากได้เศร้าโศก ขอจงมุ่งไปยังที่พระสรีระของพระศาสดาประทับอยู่เถิด

เมื่อพระมหากัสสปะและภิกษุทั้ง 500 รูปมาถึงจิตกาธานแล้ว ได้กราบพระสรีระของพระพุทธเจ้าแล้ว เพลิงก็ลุกขึ้นเผาพระสรีระของพระพุทธเจ้าทันที

ในอรรถกถามหาปรินิพพานสูตรกล่าวว่าดอกมณฑารพนี้จะปรากฏในมนุษยโลกต่อเมื่อ ผู้มีฤทธิ์แสดงอิทธิปาฏิหาริย์ เช่น ตอนพระพุทธเจ้าประสูติจากพระครรภ์ของพระพุทธมารดา เป็นต้น

ดอกไม้ถึงจะมีกลิ่นหอมและรูปลักษณ์ที่ชวนให้หลงใหล พระพุทธศาสนามองว่าเป็นกิเลสที่เกิดจากการได้เห็นและได้กลิ่น แต่ดอกไม้ไม่ได้มีข้อเสียในฐานะสิ่งที่สร้างกิเลสเพียงอย่างเดียวเท่านั้น มันยังเป็นสิ่งที่ทำให้จิตเป็นกุศลอีกด้วย เช่นเดียวกับดอกมณฑาที่ทำให้เราระลึกถึงเหตุการณ์การถวายพระเพลิงพระสรีระของพระพุทธเจ้า เมื่อระลึกแล้วจิตย่อมเป็นกุศล