ปัญญา

ปัญหาธรรมประจำวันนี้ : ปัญญา คืออะไร จะทำอย่างไรให้เกิดปัญญา 

ปัญญา คืออะไร จะทำอย่างไรให้เกิดปัญญา  และการอบรมปัญญาหมายถึงอะไร

ปัญญา คืออะไร มีท่านผู้อ่านถามว่า  “นัตถิ  ปัญญาสมา  อาภา  แสงสว่างเสมอด้วยปัญญาไม่มี”  ถ้าเช่นนั้นอยากทราบว่าปัญญา คืออะไร จะทำอย่างไรให้เกิดปัญญา  และการอบรมปัญญาหมายถึงอะไร

พระครูธรรมธร ดร.สาคร สุวฑฺฒโน ตอบปัญหาเรื่องนี้ว่า

ในหลักทางพระพุทธศาสนา ปัญญาจำแนกเป็น 2 ประเภท  คือ โลกียปัญญา และโลกุตตรปัญญา

โลกียปัญญา  หมายถึง  ปัญญาทางโลกซึ่งเป็นแสงสว่างที่จะนำพาตนเองและครอบครัวดำเนินไปตามทางแห่งความสุขความเจริญ  เป็นทางของผู้ประพฤติธรรมรักษาศีล  ทำบุญทำทานเป็นปกติ  มีสติรักษาตน  ครองตนโดยธรรมเปรียบประหนึ่งบุรุษผู้มีแผนที่ชี้ทาง  ทางใดปฏิบัติแล้วเป็นสุขพึงปฏิบัติ  ทางใดปฏิบัติแล้วทุกข์ก็ควรละ  ย่อมได้ชื่อว่าเป็นผู้มีปัญญาทางโลก

ประเภทที่สองคือ  โลกุตตรปัญญา  หมายถึง  ปัญญาที่เป็นแสงสว่างอย่างแท้จริงในธรรมของพระผู้มีพระภาคเจ้า  เป็นเครื่องออกจากทุกข์  ละจากกามคุณทั้งปวง

เมื่อกล่าวถึงบ่อเกิดแห่งปัญญา  กล่าวได้ว่า  ปัญญาเกิดจากการภาวนาตามรู้กำหนดอินทรีย์  ตา  หู  จมูก  ลิ้น  กาย  ใจ (อายตนะ 6)  อันจะทำให้เกิดปัญญาสูงสุด

การอบรมปัญญา  หมายถึง  การเจริญภาวนา  คนเราจะสามารถมองเห็นแสงสว่าง  เห็นทุกอย่างตามความเป็นจริงได้ด้วยปัญญา  ทั้งโลกียปัญญาและโลกุตตรปัญญา  หากบุคคลประพฤติตามคำสั่งสอนของพระผู้มีพระภาคเจ้า ขจัดความไม่รู้  ความหลงในสมมุติ  ความเป็นตัวตนบุคคล  มองเห็นรูปนามต่าง ๆ ตามความเป็นจริง  ไม่ยึดมั่นถือมั่น  บุคคลเหล่านี้ย่อมได้ดวงตาเห็นธรรม และสามารถเข้าถึงความบริสุทธิ์หลุดพ้น

ดังพุทธศาสนสุภาษิตที่กล่าวไว้ว่านตฺถิปญฺญาสมาอาภา แสงสว่างเสมอด้วยปัญญาไม่ม

ปัญญา
Photo by Moodywalk on Unsplash

ท่านผุู้อ่านอาจมีคำถามต่อ “ผู้มีปัญญากับผู้ไม่มีปัญญาแตกต่างกันตรงไหน”

สำหรับคำถามนี้ พระไพศาล วิสาโล เคยเขียนไว้ในบทความเรื่อง สุขด้วยปัญญา ไว้ตอนหนึ่งว่า

ข้อหนึ่งที่สำคัญก็คือผู้มีปัญญานั้นย่อมหาความสุขได้แม้ประสบทุกข์ ส่วนผู้ไม่มีปัญญามัวแต่เป็นทุกข์ ทั้ง ๆ ที่พบสุข

ความทุกข์ไม่ได้มีแต่ด้านลบยังมีด้านบวกที่ปัญญาเท่านั้นจะช่วยให้มองเห็น

เมื่อความเจ็บป่วย ความสูญเสียหรือความล้มเหลวเกิดขึ้นกับผู้มีปัญญา เขาไม่เอาแต่บ่นหรือตีโพยตีพาย แต่ยอมรับว่าเป็นความจริงที่เกิดขึ้นแล้ว อีกทั้งเป็นเรื่องธรรมดาที่เกิดขึ้นได้ ไม่ว่ากับใครก็ตาม ดังนั้นจึงหันมาใคร่ครวญว่าจะแก้ไขหรือจัดการกับมันอย่างไร หากแก้ไขไม่ได้ ก็ยอมรับความจริงและมองไปข้างหน้า ไม่มัวเสียดายหรือเสียใจกับสิ่งที่เกิดขึ้นอันเป็นอดีตไปแล้ว เพราะรู้ดีว่าความเสียใจนั้น เป็นการซ้ำเติมตัวเอง ป่วยกายก็พอแล้วทำไมต้องป่วยใจด้วย เสียทรัพย์ก็พอแล้วจะเสียใจไปอีกทำไม หาไม่อาจทำให้เสียสุขภาพและเสียงานเสียการตามมา เท่านั้นไม่พอ อาจเสียสัมพันธภาพอีกด้วย เพราะเผลอระบายอารมณ์ใส่คนใกล้ชิด เช่น ลูกหรือคู่รัก

ผู้มีปัญญานั้นนอกจากจะไม่ปล่อยให้ใจเป็นลบแล้ว ยังรู้จักมองหาข้อดีหรือประโยชน์จากเหตุร้ายที่เกิดขึ้น เช่น ได้เห็นสัจธรรมว่าสังขารนั้นไม่เที่ยงเลย พบกับพราก เจอกับจากเป็นของคู่กัน ไม่มีอะไรที่เป็นของเราอย่างแท้จริง มันแค่มาอยู่กับเราเพียงชั่วคราวเท่านั้น ถ้ายึดติดถือมั่นว่าเป็นของเราเมื่อใด ก็เป็นทุกข์เมื่อนั้น ความทุกข์ที่ผ่านเข้ามาในชีวิตยังเตือนใจให้ไม่ประมาทและฝึกใจให้เข้มแข็ง ทำให้มีภูมิต้านทานต่อความทุกข์และอดทนต่อความผันผวนปรวนแปรในชีวิตได้มากขึ้น

ความทุกข์ไม่ได้มีแต่ด้านลบ ยังมีด้านบวกที่ปัญญาเท่านั้นจะช่วยให้มองเห็น

หลายคนพบว่า ความเจ็บป่วยทำให้เขาได้สัมผัสกับความรักอย่างลึกซึ้งของพ่อแม่ หรือรู้ว่ายังมีคนอีกมากมายที่รักและห่วงใยเขา ขณะที่จำนวนไม่น้อยขอบคุณโรคร้ายที่ช่วยให้เขาได้พบธรรมะและความสงบเย็นในจิตใจ ส่วนคนที่ล้มละลายก็ได้เห็นน้ำใจของมิตรแท้และรู้ว่าทรัพย์สินเงินทองหาใช่สรณะที่แท้ไม่ ใช่แต่เท่านั้น เขายังมองเห็นว่า ถึงจะเจอเรื่องร้ายเพียงใด ก็ยังดีที่มันไม่ร้ายไปกว่านี้

การมองด้านบวกยังหมายถึงการมองเห็นสิ่งดี ๆ ที่ยังมีอยู่กับตัว ไม่มัวใส่ใจกับสิ่งที่เสียไปหรือสิ่งแย่ ๆ ที่กำลังเกิดขึ้น แทนที่จะอาลัยแขนขาที่พิการหรือตาที่มืดบอดก็หันมาชื่นชมอวัยวะต่าง ๆ อีกมากมายที่ยังดีอยู่ และใช้อย่างเต็มศักยภาพจนทดแทนสิ่งที่เสียไป ดังนั้นจึงพบกับความสุขได้ไม่ยาก ทำนองเดียวกัน แทนที่จะคะนึงถึงทรัพย์ที่เสียไป ก็หันมาตระหนักว่าตนเองยังมีทรัพย์อีกมากมายที่สามารถให้ความสุขแก่ตนได้ ใช่แต่เท่านั้น สุขภาพก็ยังดีอยู่ อีกทั้งมีพ่อแม่และคนรักอยู่ใกล้ตัว ซึ่งล้วนแต่เป็นสิ่งทรงคุณค่าที่เงินซื้อไม่ได้

ด้วยเหตุนี้ ทั้ง ๆ ที่ประสบทุกข์ ผู้มีปัญญาก็ยังสามารถมองเห็นและเก็บเกี่ยวความสุขที่มีอยู่รอบตัว อีกทั้งยังสามารถสัมผัสความสุขจากภายใน อันเกิดจากใจที่ปล่อยวางและยอมรับสิ่งที่เกิดขึ้นว่าเป็นธรรมดา รวมทั้งความสงบเย็นจากสมาธิภาวนา

อ่านต่อ … สุขด้วยปัญญา โดย พระไพศาล วิสาโล

 


คำถามใกล้เคียง

20 คำขอพรแบบชาวพุทธแท้ๆ และเป็นปัญญาชน โดยท่าน ว.วชิรเมธี

ละครสอนธรรม: ทศบารมี ตอน ปัญญาบารมี

Q: เราจะทำให้จิตของเราเกิดความรอบรู้หรือปัญญาได้อย่างไรคะ

วิธีง่าย ๆ วางใจอยู่เหนือคำนินทาทั้งปวง บทความดีๆ จาก ปิยสีโลภิกขุ

เจริญมรณสติ วิถีสู่นิพพาน โดย พระไพศาล วิสาโล

© COPYRIGHT 2024 AME IMAGINATIVE COMPANY LIMITED.