ยาปฏิชีวนะ อย่ากิน เมื่อเป็นโรคเหล่านี้

3 โรคหายเองได้ ไม่ต้องกินยา ยาปฏิชีวนะ

แม้ว่า ยาปฏิชีวนะ จะช่วยรักษาโรคได้ แต่ยาปฏิชีวนะก็เป็นยาที่ต้องใช้อย่างสมเหตุสมผล ไม่ควรใช้พร่ำเพรื่อ เพราะอาจส่งผลร้ายต่อร่างกายได้ หลายคนเข้าใจว่าเมื่อมีอาการป่วยก็ต้องกินยา โดยเฉพาะกินยาปฏิชีวนะจะช่วยลด อาการป่วย ได้ แต่รู้หรือไม่ว่าทำแบบนั้นไม่ถูกแถมยังเป็นการทำลายสุขภาพอีกด้วย

รู้จัก ยาปฏิชีวนะ

ยาปฏิชีวนะ เป็นยาที่มีฤทธิ์ในการฆ่า และ ยับยั้งการเจริญเติบโตของเชื้อแบคทีเรีย แต่ไม่มีผลต่อเชื้อไวรัส รวมถึงต่อโรคภูมิแพ้ ดังนั้นแล้ว การกินยาปฏิชีวนะ จึงไม่สามารถรักษา หรือบรรเทาโรคที่เกิดจากการติดเชื้อได้ทุกชนิด และหากกินบ่อยๆ ก็มีข้อเสียตามมามากมาย

ข้อเสียของการรับประทานยาปฏิชีวนะเกินความจำเป็น

สิ้นเปลืองเงินโดยใช่เหตุ
เสี่ยงต่อการแพ้ยา
อาจเกิดผลข้างเคียงจากการใช้ยาได้
อาจเสี่ยงดื้อยา และทำให้ต้องใช้ยาที่แพงขึ้น ออกฤทธิ์แรงขึ้น อันตรายมากขึ้น

รู้แบบนี้แล้ว ใครที่เอะอะ ก็หายาปฏิชีวนะ ไม่ว่าจะเป็นหวัด ท้องเสีย เพราะเข้าใจว่าจะช่วยรักษาโรคได้ ต้องเปลี่ยนความคิดแล้วนะคะ เพราะนอกจากจะไม่หายแล้ว ยังสร้างปัญหาให้เชื้อดื้อยา ซึ่งเป็นปัญหาใหญ่ที่ผู้เชี่ยวชาญให้ความสนใจ สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.) จึงออกมาย้ำไม่ให้ประชาชนกินยาปฏิชีวนะพร่ำเพรื่อพร้อมระบุ 3 อาการที่หายได้เองโดยไม่ต้องกินยา ดังนี้

3 อาการ ไม่ต้องกินยา ก็หายได้

หวัดเจ็บคอ

มากกว่าร้อยละ 80 เกิดจากเชื้อไวรัส โดยทั่วไปจะมีอาการนาน 7 – 10 วัน แต่จะมีอาการหนักที่สุดในวันที่ 3 – 4 ในระหว่างนี้ ควรดื่มน้ำอุ่นและพักผ่อนให้เพียงพอ หลังจากนั้นอาการจะทุเลาลงตามลำดับ

อาการเจ็บคอและคอแดง เป็นอาการที่พบได้บ่อยเมื่อป่วยด้วยโรคติดเชื้อของทางเดินหายใจส่วนบน ขณะเจ็บคอย่อมมีการอักเสบขึ้นในบริเวณลำคอ เนื่องจากร่างกายมีปฏิกิริยาต่อการติดเชื้อ การติดเชื้อที่คอร้อยละ 85 ไม่ได้เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย แต่เกิดจากเชื้อไวรัส เช่น ไวรัสโรคหวัด ไวรัสโรคไข้หวัดใหญ่ ไวรัสโรคมือ เท้า ปาก เป็นต้น ซึ่งยาปฏิชีวนะไม่มีผลต่อเชื้อไวรัส ดังนั้นการเจ็บคอมากกว่า 8 ใน 10 ครั้งจึงไม่ต้องใช้ยาปฏิชีวนะ

ทั้งนี้เพราะยาปฏิชีวนะไม่สามารถฆ่าเชื้อไวรัส จึงไม่ทำให้โรคหายเร็วขึ้นแต่อย่างใด ดังนั้นเราจึงควรสร้างความเข้าใจใหม่ให้กับสังคมไทยด้วยการเลิกเรียกยาปฏิชีวนะว่ายาแก้อักเสบ เพื่อขจัดความเข้าใจผิดว่าเมื่อมีคออักเสบ ต้องกินยาแก้อักเสบ ทั้งที่คออักเสบส่วนใหญ่หายได้เองด้วยภูมิต้านทานโรคของร่างกาย โดยไม่ต้องใช้ยาปฏิชีวนะ

แต่หากมีอาการเจ็บคอ มีหนองที่ต่อมทอนซิลต่อมน้ำเหลืองใต้ขากรรไกรโต หรืออาการแย่ลง ควรพบแพทย์

ท้องเสีย

ส่วนใหญ่เกิดจากเชื้อไวรัสหรืออาหารเป็นพิษ มีอาการถ่ายเหลวหรือถ่ายเป็นน้ำ อาจมีอาการคลื่นไส้อาเจียนร่วมด้วยการรักษาที่ถูกต้องคือ การดื่มน้ำเกลือแร่ เพื่อทดแทนน้ำและเกลือแร่ที่เสียไป สำหรับอาหาร ควรกินอาหารอ่อนๆ เช่น โจ๊ก หรือ ข้าวต้ม งดอาหารรสจัด หรือ อาหารย่อยยาก หลีกเลี่ยงการทานนมทุกชนิด และหากท้องเสียไม่ติดเชื้อแบคทีเรียอาจใช้ผงถ่านคาร์บอน (Activated charcoal) ดูดซับสารพิษ และก๊าส ช่วยบรรเทาอาการท้องเสียและทำให้อุจจาระเหลวน้อยลง ถ้าท้องเสียร่วมกับมีไข้สูง และถ่ายเป็นมูกเลือด ควรรีบไปพบแพทย์ หรือ ปรึกษาเภสัชกร

แต่หากมีไข้และอุจจาระมีมูกปนเลือด ต้องรีบพบแพทย์

แผลเลือดออก

สำหรับผู้ป่วยที่มีแผลเลือดออก เช่น แผลมีดบาด แผลถลอก ควรล้างทำความสะอาดให้ถูกต้อง ถ้าแผลไม่สัมผัสสิ่งสกปรก และผู้ป่วยมีสุขภาพแข็งแรงดี เช่นไม่เป็นเบาหวาน ก็ไม่ต้องใช้ยาปฏิชีวนะ แต่ผู้ป่วยจะต้องไม่ให้แผลโดนน้ำ รักษาบริเวณแผลให้สะอาด ไปทำแผลตามนัด หรือทำแผลเองอย่างถูกวิธี ยาปฏิชีวนะไม่ช่วยป้องกันการติดเชื้อ ไม่ช่วยให้แผลหายเร็วขึ้น การรักษาความสะอาดของแผลให้ดีก็เพียงพอที่จะทำให้แผลหายได้ แต่ถ้าแผลบวมอักเสบ ต้องรีบไปหาหมอทันที

ทั้ง 3 โรคที่เป็นโรคที่เกิดขึ้นได้บ่อย จึงไม่จำเป็นต้องกินยาปฏิชีวนะเพื่อช่วยให้หายเร็วขึ้นแต่อย่างใด เพราะนอกจากจะไม่ช่วยแล้วยังเป็นการสิ้นเปลืองและเพิ่มความเสี่ยงต่อการดื้อยาด้วย ดังนั้น ก่อนใช้ยาปฏิชีวนะควรปรึกษาแพทย์ก่อนว่าโรคที่เป็นนั้นจำเป็นต้องใช้ยาปฏิชีวนะหรือไม่

ใช้ยาปฏิชีวนะให้ถูกต้อง

จะเห็นได้ว่า การใช้ยาปฏิชีวนะหากใช้ผิดวิธี จะทำให้เกิดข้อเสีย ดังนั้นแล้ว เรามาดูกันดีกว่าค่ะ ว่าจะทำยังไงให้ใช้ถูกวิธี

1. ควบคุมการใช้ยาปฏิชีวนะในกรณีจำเป็นเท่านั้น โรคที่ไม่ควรต้องกิน ก็อย่าฝืนกิน ทั้งนี้ ก็มียังอาการไข้บางอย่างที่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย (กินยาปฏิชีวนะได้) ซึ่งจะมีอาการร่วมอื่นๆ คือ

ระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ อาการไข้ร่วมกับอาการท้องเดิน
ระบบทางเดินหายใจ ได้แก่ อาการไข้ร่วมกับอาการเจ็บคอ ผนังคอแดง มีจุดหนอง
ระบบผิวหนัง ได้แก่ อาการไข้ร่วมกับผิวหนังอักเสบเป็นหนอง บวมแดง

2. ควรกินยาปฏิชีวนะให้ครบขนาดตามที่แพทย์สั่ง หากหยุดยาเอง จะทำให้เชื้อแบคทีเรียปรับตัว และกลายเป็นเชื้อดื้อยาได้

3. ใช้ยาอย่างสมเหตุสมผล ไม่ใช้ยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์ยาแรงหรือกว้างเกินไป เพื่อมุ่งให้หายจากอาการป่วยโดยเร็ว ซึ่งหากใช้ยาปฏิชีวนะที่มีฤทธิ์แรงในการรักษาเริ่มแรกทันที เมื่อเกิดการดื้อยาขึ้นจะทำให้ไม่มียาขนานต่อไปเพื่อใช้ในการรักษา

การแก้ปัญหาการใช้ยาปฏิชีวนะที่มากเกินจำเป็นต้องดำเนินการในทุกภาคส่วน ทั้งในส่วนของโรงพยาบาล ร้านยา และภาคประชาชน จึงจะสามารถทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงได้อย่างชัดเจนและยั่งยืน

ข้อมูลประกอบจาก

สำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา (อย.)

สมาคมโรคติดเชื้อในเด็กแห่งประเทศไทย