Millennium Seed Bank Project ธนาคารนี้สะสมแต่ พันธุ์พืช แห่งอนาคต

“เมล็ด” น่าจะเป็นส่วนที่มหัศจรรย์ที่สุดของ พันธุ์พืช เพราะข้อมูลของต้นไม้ทั้งต้น ไม่ว่าจะกิ่ง ใบ ดอก ผล หรือสีสัน ล้วนบรรจุอยู่ในเมล็ดเล็ก ๆ เพียงเมล็ดเดียว

ต้นฟื้นคืนชีพ (Resurrection Plant ชื่อทางวิทยาศาสตร์ Chamaegigas intrepidus) เป็นต้นไม้ที่หายากสุด ๆ ชนิดหนึ่งของโลก พบในแอ่งน้ําตื้น ๆ บนแผ่นหินขนาดใหญ่ในประเทศนามิเบียเพียงแห่งเดียวเท่านั้น น้ําในแอ่งหรือสระดังกล่าวมีอุณหภูมิสูงถึง 40 องศาเซลเซียส และอาจแห้งขอดได้ถึง 15 – 20 ครั้งในหนึ่งฤดูกาลจนแทบไม่น่าเชื่อว่าจะมีสิ่งมีชีวิตใด ๆ เติบโตได้ในสภาพแวดล้อมเช่นนี้ แต่ต้นฟื้นคืนชีพก็ยังอยู่ได้

เวลาที่น้ําในสระแห้งขอด ต้นฟื้นคืนชีพจะหยุดการเจริญเติบโต และเก็บพลังชีวิตไว้ที่ “เหง้า” ซึ่งฝังอยู่ในตะกอนก้นสระ เหง้าที่ว่ามีรูปร่างเป็นเส้น ๆ คล้ายกับรากของต้นไม้ และเมื่อฝนตกลงมา ภายในสองวันมันก็จะผลิใบที่ลอยน้ําได้ออกมาอีก เพียงสี่วันถัดมามันก็จะเริ่มออกดอกเพื่อที่จะขยายพันธุ์ต่อไป

แม้ต้นฟื้นคืนชีพจะมีความสามารถในการปรับตัวอย่างน่ามหัศจรรย์ ทว่าด้วยสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วมันจึงเป็นต้นไม้หนึ่งในหลาย ๆ ชนิดที่เสี่ยงต่อการสูญพันธุ์

ทุก ๆ วันจะมีพืชราว 4 ชนิดตกอยู่ในภาวะใกล้สูญพันธุ์ และนี่คือที่มาของโครงการมิลเลเนียมซีดแบงก์ (Millennium Seed Bank Project) โครงการธนาคารพันธุ์พืชที่ยิ่งใหญ่ที่สุด

ภาพของโครงการนี้คือ Royal Botanic Gardens, Kew ประเทศอังกฤษ ซึ่งจับมือกับสถาบันวิทยาศาสตร์และพันธุศาสตร์ชั้นนํา โดยได้รับความร่วมมือจากประเทศต่าง ๆ กว่า 50 ประเทศ และเริ่มดำเนินการในปี 2000 ที่ผ่านมา โครงการนี้สามารถบรรลุเป้าหมายที่จะเก็บรักษาพันธุ์พืชให้ได้ร้อยละ 10 แล้ว และขณะนี้กําลังเดินหน้าทํางานเพื่อให้บรรลุเป้าหมายใหม่นั่นคือ การเก็บรักษาพันธุ์พืชให้ได้ร้อยละ 25 ภายในปี 2020 ปัจจุบันธนาคารหลักของโครงการที่ตั้งอยู่ในเมืองเวกเฮิร์สต์ (Wakehurst) ประเทศอังกฤษ สามารถเก็บรักษาพันธุ์พืชได้กว่า 40,000 สปีชีส์

เมล็ดพันธุ์ที่เก็บอยู่ในธนาคารแห่งนี้จะต้องผ่านกระบวนการอบแห้งอย่างพิถีพิถัน จากนั้นจึงนํามาเก็บรักษาไว้ในห้องเย็น ซึ่งควบคุมอุณหภูมิไว้ที่ -20 องศาเซลเซียส โดยจะมีการสุ่มและทดลองปลูกทุก 10 ปี เพื่อให้แน่ใจว่าเมล็ดพันธุ์ที่เก็บไว้นานนับสิบนับร้อยปีสามารถเติบโตได้จริง (ปัจจุบันนักวิทยาศาสตร์ กําลังพยายามหาวิธีตรวจเช็กแบบใหม่โดยไม่ต้องนํามาปลูกจริง)

นอกจากจะเป็นผู้นําด้านการเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์แล้ว ยังมีการทําโครงการย่อยๆ แบบต่อเนื่องในพื้นที่ต่างๆ เช่น การปลูกต้นไม้ใกล้สูญพันธุ์ที่แหล่งกําเนิด การสร้างจิตสํานึกให้ชาวบ้าน ช่วยกันอนุรักษ์ต้นไม้หายากในท้องถิ่น ฯลฯ

แม้ว่าทางรอดของต้นไม้จะขึ้นอยู่กับการร่วมมือกันของมนุษย์ ทว่าในความเป็นจริงต้นไม้ก็เป็นความหวังในการอยู่รอดของมนุษย์ด้วยเช่นกัน เพราะในจํานวนพืชที่กินได้ 30,000 สปีชีส์ มนุษย์เพิ่งรู้จักนํามาเพาะปลูกเพียงไม่กี่ชนิด ส่วนในเรื่องการรักษาโรค ทุกวันนี้ประชากรโลกกว่าร้อยละ 70 ยังคงพึ่งพาการรักษาที่ใช้สมุนไพร ซึ่งสมุนไพรที่ใช้กันอยู่ก็คิดเป็นร้อยละ 20 ของสมุนไพรทั้งหมดที่มีเท่านั้น…ส่วนที่เหลือยังคงรอการค้นคว้าต่อไป

ในวันนี้การเก็บรักษาเมล็ดพันธุ์อาจเป็นเรื่องที่อยู่ไกลตัว เราสักหน่อยแต่มันก็เหมือนเรื่องราวอื่น ๆ อีกมากที่หากรอให้เป็นเรื่องใกล้ตัวก่อนแล้วค่อยลงมือทําก็คงจะช้าเกินไป…

ขอบคุณ Royal Botanic Garden, Kew ที่เล็งเห็นการณ์ไกลและริเริ่มโครงการดีๆ เพื่อมนุษยชาติในอนาคต