ชวนเข้าใจ CPTPP อย่างถูกต้อง ฉบับเพื่อเกษตรกรและคนทั่วไป

หนึ่งในหลาย ๆ เรื่องที่ถูกพูดถึงกันมากในช่วงนี้ คงหนีไม่พ้น CPTPP ที่ถูกกล่าวถึงว่าจะส่งผลต่อสิทธิพื้นฐานของประชาชน ในด้านเมล็ดพันธุ์อย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้ จนก่อให้เกิดกระแสวิพากษ์วิจารณ์อย่างรุนแรง ทั้งจากคนที่เข้าใจ และไม่เข้าใจ

CPTPP คืออะไร ?

ชีวจิต ฉบับนี้จึงขอชวนคุณผู้อ่านมาทำความเข้าใจเรื่องนี้กันให้ดียิ่งขึ้น ในมิติการเกษตรที่มีความเกี่ยวข้องกับการดำรงชีวิตของเรา จากข้อมูลของกรมเจรจาการค้าระหว่างประเทศ กระทรวงพาณิชย์ ดังนี้
CPTPP (Comprehensive and Progressive Agreement of Trans-Pacific Partnership) หรือ ความตกลงหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจภาคพื้นแปซิฟิก ปัจจุบันมีประเทศเข้าร่วม 11 ประเทศ แต่มีเพียง 7 ประเทศเท่านั้น ที่ได้ลงนามในสัตยาบันไปก่อนหน้านี้ ได้แก่ เม็กซิโก แคนาดา ออสเตรเลีย นิวซีแลนด์ ญี่ปุ่น สิงคโปร์ และเวียดนาม คงเหลืออีก 4 ประเทศ คือ บรูไน มาเลเซีย เปรู และชิลีที่ยังไม่ได้ลงนาม โดยในปี 2562 ไทยมีการค้ากับ CPTPP 7 ประเทศนี้รวม 1.14 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ (23.6 % ของการค้าไทยกับโลก)

ไขคำตอบทุกข้อกังวล CPTPP

ข้อกังวลเรื่องการห้ามเกษตรกรเก็บเมล็ดพันธุ์พืชไปปลูกต่อ
ไม่ได้ห้ามเก็บเมล็ดพันธุ์ไปปลูกต่อ เกษตรกรสามารถเก็บเมล็ดพันธุ์พืชในกลุ่มพันธุ์พื้นเมือง พันธุ์ดั้งเดิม พันธุ์ป่าของพืชทุกชนิด รวมถึงสมุนไพร และพันธุ์การค้า ที่ไม่ได้รับการคุ้มครองไปปลูกต่อได้เหมือนเดิม
มีข้อยกเว้น ให้เกษตรกรสามารถเก็บพันธุ์พืชใหม่ที่ได้รับการจดทะเบียนคุ้มครองไว้ใช้เพาะปลูกต่อ ในพื้นที่ของตนได้ และยังนำพันธุ์พืชใหม่นี้ไปพัฒนาต่อยอด โดยไม่ต้องขออนุญาตจากเจ้าของพันธุ์ (ตาม UPOV 1991 Article 15)
เมื่อซื้อเมล็ดพันธุ์มาอย่างถูกต้อง เกษตรกรมีสิทธิเพาะปลูก และจำหน่ายผลผลิต และผลิตภัณฑ์จากผลผลิตนั้น โดยไม่ผิดกฎหมาย และไม่ต้องขออนุญาตจากเจ้าของพันธุ์
ข้อกังวลเรื่องการผูกขาดเมล็ดพันธุ์แก่บริษัทเอกชน
ไม่ได้เกิดการผูกขาดเมล็ดพันธุ์ให้แก่บริษัทเอกชน เนื่องจากคุ้มครองสิทธิแก่ผู้พัฒนาปรับปรุงพันธุ์พืชใหม่ทั้งหมด ทั้งบริษัทเอกชน นักวิจัยภาครัฐ นักปรับปรุงพันธุ์พืชอิสระ นักศึกษา เกษตรกร หรือบุคคลทั่วไป ก็สามารถยื่นจดทะเบียนพันธุ์พืชใหม่ได้
ช่วยทำให้นักปรับปรุงพันธุ์ทั้งหลาย เพิ่มการวิจัยพัฒนาพันธุ์พืชมากขึ้น มีพันธุ์พืชใหม่ ๆ ออกสู่ตลาด เกิดการแข่งขันด้วยเรื่องคุณภาพของพันธุ์ ไม่ให้จำกัดอยู่เฉพาะรายใหญ่เพียงไม่กี่บริษัท
ข้อกังวลว่าจะลดทอนกลไกการเข้าถึง และแบ่งปันผลประโยชน์ จากทรัพยากรชีวภาพ
ไม่มีข้อห้าม หรือลดทอนกลไกการเข้าถึง และแบ่งปันผลประโยชน์ (Access and Benefit – Sharing : ABS) ไทยก็เป็นสมาชิกของอนุสัญญา ว่าด้วยความหลากหลายทางชีวภาพ (Convention on Biological Diversity : CBD) ซึ่งไทยก็มีกฎหมายเกี่ยวกับเรื่องการเข้าถึง และแบ่งปันผลประโยชน์อยู่แล้ว
ข้อกังวลว่าเกษตรกรจะซื้อเมล็ดพันธุ์แพงขึ้น
เมล็ดพันธุ์พืชใหม่ ๆ ที่ได้จดทะเบียนคุ้มครองอาจจะมีราคาแพงขึ้น แต่ไม่มีผลกระทบต่อพันธุ์พืชพื้นเมือง พันธุ์พืชป่า หรือพันธุ์การค้าที่ไม่ได้รับการคุ้มครอง ราคาเมล็ดพันธุ์ในตลาดจะถูกกำหนดด้วยความดีเด่นของพันธุ์ คุณภาพเมล็ดพันธุ์ และผลผลิตตอบแทน ซึ่งหากเกษตรกรเห็นว่าแพงไป ไม่คุ้มกับเงินที่ลงทุน เกษตรกรก็จะไม่ซื้อและไปซื้อพันธุ์อื่นที่ถูกกว่าได้
นอกจากนี้ เกษตรกรยังสามารถเลือกใช้พันธุ์ของหน่วยงานรัฐได้ด้วย การมีพันธุ์พืชใหม่ ๆ หลากหลายออกสู่ตลาดมากขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้เกษตรกรมีทางเลือกมากขึ้น ได้พันธุ์ที่ตรงกับความต้องการของตลาด
ข้อกังวลเรื่อง GMO
ความตกลงCPTPP ไม่ได้กำหนดให้สมาชิกต้องปรับกฎหมายภายในประเทศ ในเรื่องสินค้าเทคโนโลยีชีวภาพสมัยใหม่ (Modern Biotechnology) และไม่ได้มีการบังคับเรื่องการเพาะปลูกพืช GMO แต่อย่างใด
จะเห็นได้ว่า เพียงแค่เรื่องเกี่ยวกับการเกษตรมิติเดียว ยังใช้การอธิบายค่อนข้างยาว ทั้งนี้ยังมีอีกหลายมิติที่เกี่ยวข้อง ซึ่งถูกนำมาอ้างถึง แบบข้อมูลครบบ้าง ไม่ครบบ้าง เราสนับสนุนให้ทุกท่านศึกษาข้อมูลจากทุกด้าน เพื่อให้ตกผลึกออกมาได้อย่างถูกต้อง และครบถ้วนที่สุดนะคะ