งามแท้ เพราะ “ไม่แน่นอน” ปรัชญาธรรมจากแดนอาทิตย์อุทัย โดย ขุนเขา สินธุเสน เขจรบุตร

“ความคิดฝาก” ที่ว่านั้นมีชื่อว่า “วะบิ-ซะบิ” (Wabi-sabi) ซึ่งเป็นชื่อของปรัชญาเซนที่ผมชื่นชอบที่สุด เรื่องมีอยู่ว่า วันหนึ่งระหว่างที่ผมกําลังถ่ายรูปอยู่อย่างเพลิดเพลินที่เมืองเกียวโต ผมก็พลาดทําโทรศัพท์หลุดจากมือตกลงสู่พื้นที่ปูด้วยอิฐก้อนโต ๆ เบื้องล่าง เสียงกระทบของหน้าจอกับพื้นหินที่แข็งโป๊กนั้น ทําให้ผมรู้สึกปวดร้าวราวกับว่าใจผมเองเป็นสิ่งที่ตกลงสู่พื้น

ไม่มีพลังวิเศษอะไรที่สามารถหยุดความคิดลบของผมได้ จนกระทั่งผมนึกย้อนไปถึงปรัชญาเซน “วะบิ-ซะบิ” ซึ่งเพิ่งจะได้เรียนรู้มาเมื่อไม่กี่วันก่อนหน้านั้น

เวลาคุณคิดถึง “ความสวยงาม” คุณนึกถึงอะไรครับ โทรศัพท์รุ่นใหม่ ความสวยใสของวัยสาว ความขาวบริสุทธิ์ของผ้าที่เพิ่งซัก ความรักที่สุขสมหวังชั่วนิรันดร์ ฯลฯ สิ่งเหล่านี้มักเป็นความ “สวยงาม”

สําหรับคนทั่วไป เนื่องจากคนเราเกิดมาโดยได้รับการสอนว่าความสวยงามคือความสมบูรณ์แบบ ความไร้ที่ติ และความเป็น “อมตะ” ของบางสิ่งบางอย่าง

เหตุนี้จึงไม่แปลกที่เรามักทําทุกสิ่งทุกอย่างเพื่อไล่ล่าหา “ความใหม่” ในสิ่งของ กลบเกลื่อน “ความเสื่อม” บนร่างกาย ปกปิด “ความโทรม” บนใบหน้า และสรรหาความ “สมบูรณ์แบบ” ในความรักหรือในชีวิต โดยหารู้ไม่ว่าบนโลกนี้ยังมีความงามอีกรูปแบบหนึ่ง ซึ่งลึกซึ้งและยิ่งใหญ่กว่าความงามอัน

เป็นมายาที่มองเห็นได้ด้วยตา แต่เป็นความงามที่ต้องใช้ “ใจ” มอง

ปรัชญา “วะบิ-ซะบิ” มีใจความสําคัญว่าในทุกความ “เสื่อม” และความ “ไม่สมบูรณ์” แท้จริงแล้วมีที่สุดแห่งความ “สวย” อยู่ในนั้น เพราะมันสอนให้เราไม่ลืมสัจธรรมของชีวิต เป็นต้นว่า รอยแตกร้าวบนโทรศัพท์สอนให้เราจําไว้ว่า “สติเป็นสิ่งสําคัญที่สุด เมื่อใดที่เราไม่มีสติ สิ่งต่าง ๆ  ในชีวิตของเรา

จะเริ่มแตกร้าวและพังทลาย” นี่คือปรัชญาอันงดงามซึ่งหน้าจอของโทรศัพท์ที่ใหม่เอี่ยมแกะกล่องไม่มีวันสอนเราได้เลย ดังนั้นรอยร้าวบนโทรศัพท์จึงกลายมาเป็นความ “สวยงาม” อันแสนลึกซึ้งได้ เพราะมันสอนให้เรากลับมามีสติอยู่กับปัจจุบันทุกครั้งที่มองเห็น

ฉันใดก็ฉันนั้น รอยตีนกาบนใบหน้าก็กําลังสอนเราว่า “สักวันหนึ่งเราต้องจากโลกนี้ไป แล้ววันนี้เราได้ลงมือทําความดี และตั้งใจอยู่อย่างมีคุณค่าแล้วหรือยัง” ดังนั้นหากลองพิจารณา “ความเสื่อมบนใบหน้า” ของเราให้ดี ก่อนที่จะกลบมันด้วยเครื่องสําอางราคาแพง เราจะพบว่าความเสื่อมเหล่านั้น มีสุดยอดแห่งสัจธรรมที่สวยงามแอบแฝงอยู่เสมอ ซึ่งสามารถทําให้เรามีจิตใจที่งดงาม มีปัญญา และมีเมตตาทั้งต่อตนเอง และผู้อื่นเพิ่มขึ้นได้ คุณลักษณะเหล่านี้ต่างหากที่จะทําให้เราเป็นคนที่ “สวยอมตะ” จากภายในอย่างแท้จริง

ความรักที่มีการทะเลาะกันบ้างเตือนให้เรารู้ว่าโลกนี้ ไม่มีจิตดวงใดที่ถูกสร้างมาเหมือนกัน รอยเปื้อนบนผ้าขาว ย้ําเตือนเราว่าความสะอาดย่อมไม่คงอยู่ตลอดไป ไม่ต่างจากใจเราที่ต้องได้รับการขัดเกลาอย่างสม่ําเสมอทุกวัน และความแตกร้าวของจานชามก็ทําให้เรารักมันยิ่งกว่าเก่า เพราะมันย้ําเตือนเราว่า “ไม่มีอะไรในโลกนี้ที่แน่นอน หากเจ้ารักสิ่งใด จงดูแลและทะนุถนอมมันให้ดีที่สุด” นี่คือ “ความสวยในระดับสัจธรรม” ของปรัชญาเซนที่ชื่อ “วะบิ-ซะบิ”

หากเราเข้าใจความหมายของสิ่งเหล่านี้ ก็แปลว่าเราเริ่มเข้าใจแก่นแท้ของปรัชญาเซนมากขึ้นแล้ว

แต่ที่สําคัญกว่านั้น คือ มันแปลว่าเรากําลังเริ่มเข้าใจ “ชีวิต” อย่างแท้จริง