ขึ้นครองราชย์ด้วยหน้าที่ต่อปวงชน
หลังเหตุการณ์สวรรคตของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวอานันทมหิดล รัชกาลที่ 8 ในวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 ท่ามกลางความโทมนัสนั้น รัฐสภาลงความเห็นให้ปฏิบัติตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์เพื่อให้แผ่นดินไม่ขาดผู้ปกครอง
…และผู้มีสิทธิ์ในราชบัลลังค์คือ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอเจ้าฟ้าภูมิพลอดุลยเดช
แม้ทรงเสียพระทัยกับการสวรรคตของพระเชษฐา แต่ด้วยทรงตระหนักถึงพระราชภาระทำให้ทรงตัดสินพระทัยเสด็จขึ้นครองราชสมบัติสืบราชสันตติวงศ์ จากนั้นเสด็จฯกลับไปศึกษาต่อยังมหาวิทยาลัยโลซาน ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ โดยทรงเปลี่ยนจากการศึกษาสาขาวิชาวิทยาศาสตร์ที่ทรงตั้งพระทัยแต่เดิม มาศึกษาวิชานิติศาสตร์และรัฐประศาสนศาสตร์ อีกทั้งทรงศึกษาเพิ่มเติมในสาขาภูมิศาสตร์ ประวัติศาสตร์ และอักษรศาสตร์ ด้วยทรงเห็นว่าจะเป็นประโยชน์ต่อการดูแลบ้านเมืองในอนาคต
แม้เวลานั้นจะทรงตระหนักในบทบาทหน้าที่ของการเป็นกษัตริย์ แต่ความผูกพันต่อแผ่นดินเกิดและประชาชนนั้นเกิดขึ้นภายหลัง ดังที่มีพระราชหัตถเลขาถึงพระสหายในต่างประเทศภายหลังเสด็จขึ้นครองราชย์ว่า
“…เมื่อข้าพเจ้าเป็นนักเรียนอยู่ในยุโรป ข้าพเจ้าไม่เคยตระหนักว่าประเทศของข้าพเจ้าคืออะไร และเกี่ยวข้องกับข้าพเจ้าแค่ไหน ไม่ทราบตราบจนกระทั่งข้าพเจ้าได้เรียนรู้ที่จะรักประชาชนของข้าพเจ้า เมื่อได้ติดต่อกับเขาเหล่านั้น ซึ่งทำให้ข้าพเจ้าสำนึกในความรักอันมีค่ายิ่ง ข้าพเจ้าไม่เป็นโรคคิดถึงบ้านที่จริงจังอะไรนัก แต่ข้าพเจ้าได้เรียนรู้โดยการทำงานที่นี่ว่า ที่ของข้าพเจ้าในโลกนี้ คือการที่ได้อยู่ท่ามกลางประชาชนของข้าพเจ้านั่นคือคนไทยทั้งปวง…”
ในวันที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 พระองค์ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามแบบอย่างโบราณราชประเพณีขึ้น ณ พระที่นั่งไพศาลทักษิณในพระบรมมหาราชวัง โดยเฉลิมพระปรมาภิไธยตามที่จารึกในพระสุพรรณบัฏว่า “พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชมหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร”
