รำลึกถึงเหตุการณ์สำคัญในวันวิสาขบูชาจากสังเวชนียสถาน

สังเวชนียสถาน คือ สถานเป็นที่ตั้งแห่งความสังเวช และคําว่า “สังเวช” ในทางพระพุทธศาสนา หมายถึง ความสลดใจ ให้ได้คิด ความรู้สึกเตือนสํานึก หรือทําให้ฉุกคิด ความรู้สึกกระตุ้นใจให้คิดได้ ให้คิดถึงธรรม ให้ตระหนักถึงความจริงของชีวิตและเร้าเตือนให้ไม่ประมาท

ระหว่างปี พ.ศ. 2438 – 2439 เซอร์ อเล็กซานเดอร์ คันนิ่งแฮม (Sir Alexander Cunningham) และคณะ เข้ามาสํารวจและค้นพบเสาอโศกของพระเจ้าอโศกมหาราช โดยจารึกบนเสาอโศกระบุว่า พระเจ้าอโศกมหาราชเสด็จมาที่นี่ในปี พ.ศ. 238 เมื่อทรงเห็นพระอรหันต์จํานวนมากกราบตรงจุด ดังกล่าว พระเจ้าอโศกมหาราชทรงเกรงว่า ในภายภาคหน้าคนรุ่นหลังจะสงสัยว่าตรงนี้คือที่ประสูติหรือไม่ จึงจารึกข้อความไว้บนแผ่นศิลาว่า ตรงนี้เป็นจุดแรกที่พระพุทธเจ้าทรงเหยียบโลกหลังประสูติจากพระครรภ์พระมารดาแล้ว และเพื่อป้องกันไม่ให้แผ่นศิลาเคลื่อนที่ จึงทรงสร้างสถูปครอบทับแผ่นศิลาเอาไว้ในปี พ.ศ. 243 และสร้างเสาอโศกซึ่งบอกเล่าเรื่องราวต่าง ๆ รวมถึงแผ่นศิลาดังกล่าวไว้ด้วย

ปี พ.ศ. 2535 คณะนักสํารวจและผู้ที่เกี่ยวข้องจัดตั้งกองทุนเพื่อการขุดค้นหาแผ่นจารึก จึงพบว่าสถูปดังกล่าวถูกสร้างครอบเอาไว้ถึงสามชั้นในระยะเวลาต่างกัน โดยหลังจากพระเจ้าอโศกมหาราชทรงสร้างสถูปไว้ ต่อมาในปี พ.ศ. 674 ราชวงศ์ปูศานะ ทรงเห็นพระราชศรัทธาของพระเจ้าอโศกมหาราช จึงสานต่อด้วยการก่ออิฐครอบทับอีกชั้นหนึ่ง ต่อมาราชวงศ์ปาละซึ่งมีกษัตริย์ทั้งหมด 18 พระองค์ ทุกพระองค์ต่างเลื่อมใส และบํารุงพระพุทธศาสนา ก็ได้ก่อสถูปครอบไว้เป็นชั้นที่สาม เมื่อคณะขุดค้นค้นพบแผ่นศิลาดังกล่าวก็ทํากระจกนิรภัยครอบไว้ และสร้างอาคารมายาเทวีวิหารครอบไว้อีกชั้นในปี พ.ศ. 2547

นอกจากนั้นเมื่อพระเจ้าอโศกมหาราชสร้างสถูป พระองค์ทรงนําพระบรมสารีริกธาตุมาบรรจุไว้ในสถูปแห่งนี้ด้วย