ว่ากันด้วยเรื่องของ "เผายาสมุนไพร"

เผายาสมุนไพร คืออะไร ?

การ เผายาสมุนไพร คือเวชปฏิบัติแผนไทยที่ใช้หลักการเพิ่มธาตุไฟเฉพาะส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกาย โดยใช้การเผาไฟเพื่อทำให้เกิดความร้อนผ่านเครื่องยาสมุนไพรไปทำปฏิกิริยากับชั้นผิวหนัง กล้ามเนื้อ เอ็น และข้อต่อเน้นการใช้สมุนไพรที่มีฤทธิ์ร้อน เพื่อรักษาผู้ป่วยธาตุไฟหย่อน

หัตถการเผายาสมุนไพรมักทำบริเวณกล้ามเนื้อมัดใหญ่ เช่น แผ่นหลัง ขา หรือรักษาอาการเฉพาะจุด เช่น หัวเข่า หน้าท้องบริเวณรอบสะดือ ซึ่งเป็นจุดกำเนิดของเส้นประธานสิบตามหลัก

ประวัติความเป็นมาของการเผายาสมุนไพร

“ศาสตร์การเผายาสมุนไพร มีมาตั้งแต่สมัยโบราณในยามเกิดอุบัติเหตุหรือไม่สบายกาย ชาวบ้านจะทำแคร่ยกพื้นสูง ปูด้วยไม้ไผ่ผ่าเป็นซี่ ด้านบนมีใบไม้สมุนไพรหลายชนิด เช่น ใบเปล้า ใบหนาด จากนั้นจะนำคนเจ็บขึ้นไปนอน โดยสุมไฟอ่อนๆ อยู่ด้านล่าง”

ทฤษฎีการแพทย์แผนไทยกล่าวว่า ร่างกายประกอบด้วยไฟ 4 กอง เมื่อใดก็ตามที่ไฟอ่อน ลมจะพัดได้ไม่ดี ทำให้การไหลเวียนภายในร่างกายติดชัด ก่อให้เกิดโรคภัยไข้เจ็บ แพทย์แผนไทยมีการบำบัดรักษาความเจ็บป่วยด้วยการใช้ไฟจากธรรมชาติ รวมถึงการใช้ความร้อนเพื่อรักษาธาตุไฟ ในร่างกายให้สมดุลหลากหลายวิธี เช่น การอยู่ไฟ การใช้ลูกประคบ การอบสมุนไพร การย่างยา และการเผายาสมุนไพร

อาจารย์แพทย์แผนไทยสุรศักดิ์ สิงห์ชัย ผู้อำนวยการโรงพยาบาลการแพทย์แผนไทย และการแพทย์ทางเลือกพรหมพิราม จังหวัดพิษณุโลก อธิบายเรื่องการเผายาสมุนไพรว่า จากการศึกษาคั้นคว้าพบว่า ศาสตร์การเผายาสมุนไพรน่าจะมีที่มาจาก การย่างยาสมุนไพรซึ่งมีมาตั้งแต่สมัยโบราณ ในยามเกิดอุบัติเหตุพลัดตกหกล้ม ตกต้นไม้ ตกเกวียน หรือไม่สบายกายชาวบ้านจะทำแคร่ยกพื้นสูง ปูด้วยไม้ไผ่ผ่าเป็นชื่ ด้านบนมีใบไม้สมุนไพรหลายชนิด เช่น ใบเปล้าใบหนาด จากนั้นจะนำคนเจ็บขึ้นไปนอน โดยสุมไฟอ่อน ๆ อยู่ด้านล่าง

“ผมพบว่าหมอยาทางภาคอีสานนิยมย่างยากันมาก ทำแล้วได้ผลดี ต่อมาเพื่อให้รักษาได้ง่ายขึ้น จึงประยุกต์ปรับปรุงกลายมาเป็นการเผายาโดยหมอยาพื้นบ้านใช้สมุนไพรหลักใกล้เดียงกับการทำลูกประคบ มีหัวไพล ขมิ้น ตะไคร้ ผิวมะกรูด ส้มปอย ช่วยแก้อักเสบ และใบสมุนไพรอื่น ๆ ตามแต่ละภูมิภาคเสริมเข้ามา บางพื้นที่พบการใช้ผักบุ้งร่วมด้วย”

กรรมวิธีการเผายาสมุนไพรประกอบด้วยเภสัชวัตถุ 2 ประเภทคือ พืชวัตถุและธาตุวัตถุ

พืชวัตถุ ใช้สมุนไพรฤทธิ์ร้อนหลายชนิด ช่วยลดอาการอักเสบปวด บวม เคล็ดขัดยอก เป็นสมุนไพรที่หาได้ง่ายในชุมชนหรือตามความเชื่อของแต่ละท้องถิ่น เช่น หัวไพล ขมิ้น ตะไคร้ ผิวมะกรูด ใบส้มป่อย ขิง ข่า นำมาสับหรือบดพอหยาบแล้ววางบนตัวคนไข้ในตำแหน่งที่ต้องการรักษา เกลี่ยให้มีความหนาพอสมควร

จากนั้นใช้ธาตุวัตถุ คือผงการบูร โรยลงไปเพื่อเป็นเชื้อเพลิงให้จุดไฟติด

“พอไฟเริ่มอ่อน พ่อหมอจะโรยผงการบูร ควันขึ้นโขมงเลย นี่คือวิธีโบราณ นิยมผากลางแจ้ง ใต้ต้นไม้ หรือตามลานบ้าน เพราะมีควันมาก สมัยผมเรียนเห็นการเผายาทั้งทางภาคเหนือ ภาคอีสาน และภาคใต้ จึงยืนยันไม่ได้ว่าใครเป็นต้นตำรับ การเผายาที่ผมเห็นเป็นองค์ความรู้ที่สืบต่อกันมา”